مخراج کاری چیست و نگاهی به تاریخچه این هنر

مخراج کاری چیست؟

سؤال مهم در ارتباط باهنر مخراج کاری این است که این هنر از کجا آغازشده و تا کجا پیش رفته است؟

در ادامه هنر مخراج کاری را از گذشته تا به امروز را بررسی خواهیم کرد، تا پایان این مطلب همراه ما باشید.

مخراج کاری و یا گوهرشناسی دو مقوله‌ای است که زمان و تاریخ دقیق پیدایش در دسترس نبوده و مشخص نیست. با بازگشت به تمدن‌های قدیم و بررسی کرده آثار تاریخی می‌توان دفینه و آثار به‌جای مانده‌ای را مشاهده کرد که نشان می‌دهد این هنر در هزاران سال قبل نیز در جریان بوده  و به سالیان قبل‌تر از آخرید کشف موجود بازمی‌گردد.

در دوران باستان و یا حتی زمانی که انسان فلزات و سنگ‌های قیمتی را نشناخته بود، با استفاده از مواد مختلفی مانند چوب، استخوان و دندان حیوانات اقدام به ساخت جواهرات و زیورآلاتی به شکل گردنبند و یا انگشترهای امروزه کرد. البته در این زمان چیزی به‌عنوان مخراج کاری وجود نداشت.

احتمالاً می‌توان اولین مخراج کاری را در تاریخ مربوط به انگشتر فرمانروایان دانست که از آن به‌عنوان مهر سلطنت استفاده می‌کردند.

شروع مخراج کاری در طول تاریخ

پس از شناخت فلزات  توسط انسان ، استفاده از آن‌ها به‌جای استخوان، دندان و یا چوب، رواج پیدا کرد. انسان‌های آن دوران از فلز به‌منظور ساخت زیورآلات نیز استفاده می‌کردند.
بعدازآنکه بشر با استفاده از ابزارآلات توانست به دل‌سنگ‌ها نفوذ کرده و سنگ‌های رنگی و زینتی را کشف کند، از آن‌ها برای زیباتر شدن زیورآلات خود استفاده کرد.

شاید این مرحله اولین قدم برای شروع هنر مخراج کاری بوده است.
در ارتباط با این موضوع می‌توان سنگ‌های مخراج کاری شده‌ای را در یافته های  تاریخی بسیاری از انگشتر، تاج پادشاهان گرفته تا شمشیر، ظروف، زیورآلات آن دوران، در موزه‌ها مشاهده کرد.

اوج رواج و رونق هنر مخراج کاری در مصر باستان صورت گرفت.
در آن دوران مصر با منابع زیادی از طلا روبه‌رو بود و ازاین‌رو  هنرمندان مصری اقدام به ساخت لوازمی از جنس طلا مانند لیوان، ظروف مختلف، جام‌های شراب، تندیس‌های و  زیورآلات نمودند.

هنرمندان آن دوران درنهایت جهت تکمیل کار خود و زیباتر کردن ساخته خود آن‌ها را با انواع سنگ‌های زینتی و زیبا مزین می‌کردند.
پادشاهان آن دوره بر این اعتقاد بودند هر چه جواهرات و زیورآلات مزین شده به گوهرهای بزرگ‌تری به خدایان ساختگی خود پیشکش کنند، خدایان نیز به آن‌ها نظر بیشتری داشته و ثروت و مقام بیشتری به آن‌ها ارزانی می‌دارد.

مخراجکاری و رواج این هنر در ایران

با توجه به این موضوع که مردمان ایران همواره یکتاپرست بودند  و برای مقدسات خود احترام ارزش بسیاری قائل می‌شدند، پیوسته سعی میکردند از سنگ‌های قیمتی و ارزشمند برای ایجاد نقش‌هایی از نام پیامبران و ائمه استفاده کنند . تا جایی که امروزه نیز این سنت در بین مردم رواج داشته و دارای جایگاه بالا، ارج‌وقرب بسیاری است.

با توجه به این موضوع مخراج کاری در فرهنگ ایرانی علاوه بر اینکه یک هنر محسوب شده، نوعی کار مقدس نیز در نظر گرفته می‌شود. دلیل آن این است که در بین هنرمندان این عرضه مرسوم است که فرد مخراج کار می‌بایست با طهارت کامل به سنگ‌های زینتی  منقش به نام ائمه و اسماء الهی دست بزند و در طول آن نیز همواره طهارت خود را حفظ کند.

این هنر نیز مانند بسیاری از هنر از گذشته تا به امروز دست‌خوش تغییراتی بوده که سبب شده این هنر فراتر از دنیای سنگ و فلزات قیمتی قدم گذارد تا جایی که امروزه می‌توان نمونه‌های مخراج کاری زیبایی که با استفاده  از چوب و سنگ ایجادشده اند، مشاهده کرد.

البته شکل دادن به فلزان و استفاده از آن‌ها به‌عنوان پایه برای نگهداری سنگ‌های زینتی در مقابل با چوب و سایز موارد بسیار ساده‌تر به نظر می‌رسند.

ابزارهای مخراج کاری از قدیم تا به امروز

درگذشته از ابراز آلات ساده‌ای برای انجام این کار استفاده می‌شد که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از چکش‌های کوچک و چند نوع قلم فلزی نوک تیر و پهن جهت قرار دادن سنگ .

اگرچه امروزه با استفاده از دستگاه هالی دقیق همچون انواع گیره‌های نگهدارندِ، لیزرهای حرارتی، ذره‌بین، انواع انبر و … مخراج کاری با دقت و ظرافت بیشتری انجام می‌شود. لذا قرار دادن سنگ‌های قیمتی بر روی چوب با استفاده از این لوام غیرممکن به نظر نمی‌رسد.

در برخی از نمونه‌های این هنر امروزه ترکیب فلز، سنگ قیمتی و یا چون چنان ظریف و نزدیک به هم بوده گویی این موارد به هم آمیخته‌شده و یکی هستند.