کهربا ماده آلی و طبیعی بود مه معمولا به صورت شفاف، با سختی 2 تا 2.5 و از صمغ فسیل‌شده گیاهان گذشته به وجود امده است.
نام این گوهر ارزشمند (Ambar) از کلمه عربی “عنبر” گرفته‌شده است. این واژه در زبان عربی به ماده ای رنگی و مومی شکل اشاره دارد. درگذشته از این ماده آلی جهت بهبود زخم‌ها و در سایر موارد پزشکی استفاده میشد.
فهرست مطالب این نوشته :
کهربا چگونه به وجود می آید؟
همانطور ه گفته شد کهرباها نوعی ماده آلی محسوب شده که از نوعی ضمن فسیل‌شده درختان، به خصوص صمغ درخت کاج ایجاد شد است.
البته توجه داشته باشید قدمت درختان مذکور به دوره چهارم زمین‌شناسی در 50 میلیون سال پیش باز می گردد. فرآیند تشکیل کهربا میتواند میلیون‌ها سال به طول بیانجامد.
پلیمریزاسیون مولکولی در دما و فشار زیاد حاصل از رسوبات لایه های بالایی خود ، صمغ گیاه را به‌نوعی شیره به نام کوپال (Copal) یا کهربای نارس تبدیل می‌کند.
ترپن ها (Terpenes) نوعی هیدروکربن هاست که توسط گیاهان به خصوص مخروط داران تولیدشده و در دما و فشار ثابت از گیاه خارج میشود. ترپن ها ماده اصلی تولید کهربا هستند. در حین تولید کهربا ممکن است حشارات،گیاهان و یا جانوارنی نیز در آن گیر بیافتند.
کهربا گوهری ارزشمند و طبیعی است و نوعی جواهر آلی محسوب میشود. این ماده در حقیقت محصول یک پروسه بیولوژیکی بدن موجودات زنده است.
ترپن ها برای تبدیل شد به کهربا وادر یک چرخه تصاعدی اکسیداسیون شده. در این چرخه مواد آلی تشکیل‌دهنده آن با اکسیژن و پلیمریزاسیون ترکیب میشود.در این حین دو یا چند ماده با یکدیگر ترکیب‌شده و هیدروکربن اکسیژن را تولید ی کنند. که از اتم های کربت ، هیدروژن و اکسیژن همان ماده عادی تشکیل‌شده‌اند.
مشخصات فیزیکی و اوپتیکی سنگ کهربا چیست؟
سختی گوهر کهربا در مقیاس موی برابر با 2 تا 2.5 است و وزن آن نیز 1.05 تا 1.09 و در نهایت 1.3 می‌باشد. لذا گوهر بسیار سبکی محسوب میشود.
خاک حاصل از تراش کهربا به رنگ سفید بوده و و فرمول شیمیایی آن ترکیبی از رزین های متفاوت و تقریبا C10H16O است.
با توجه به اینکه این گوهر از صمغ زلال چسبان درختان و معمولا در جنگل بوده، اغلب بقایایی از گیاهان و یا جانوران را به همراه دارد که میتوان ان ها را به وضوح دید. این گوهر حیرت‌انگیز دارای ساختاری یکنواخت بوده و از نظر ریستالی بی شکل است . از طرفی سطح آن به صورت طبیعی ناصاف و دارای ترک های ریزی می باشد.
پدیده چندرنگی و پراکندگی نور در گوهر کهربا دیده نمیشود و ظریب شکست آن 1.4 است. این گوهر در معرض اشعه ماورا بنفش، خاصیت فلوریانی قوی آبی مایل به سفید تا زرد را به نمایش می‌گذارد.
کهربا قابل اشتعال بوده و بعد از صیقل داده شدن به جلا شیشه‌ای دست پیدا می کند. در صورت مالش این گوهر با پارچه معمولا دارای جریان الکتریسیته ساکن شده و اجسام ریز و سبک را به خود جذب می‌کند.
انواع رنگ کهربا
کهرباها اغلب در رنگ های زرد روشن تا قهوه‌ای روشن تا تیره، قرمز، نارنجی، سبز، سیاه، آبی، سفید سیری و تقریبا بی‌رنگ دیده میشود. گونه ای روشن تر از کهربا در کرانه های دریای بالتیک یافت میشود . نمونه‌های قرمز شفاف آن در بازارهای جهانی جزو گران‌قیمت ترین انواع کهربا محسوب می‌شوند.
اهمیت تاریخ شناسی گوهر کهربا
امروزه دانشمندان بامطالعه فسیل های کهربا می‌توانند به سیر تکاملی حشرات موجود در آن پی ببرند. چراکه فرآیند گیر افتاد حشرات در این گوهر سبک مویایی شدن در مصر باستان را به انسان یادآور میشود.
در حالت عادی فسیل شدن موجودات سبب از بین رفتن قسمت‌های نرم بدن آنها میشود. اما با توجه به اینکه کهربا محیطی ایزوله و نرم را برای موجود فراهم می‌آورد، تمام قسمت بدن او را حفظ می‌کند. در نتیجه مطالعه کهرباها میتواند در بازسازی اکوسیستم قدیم بسیار دارای اهمیت و ارزش باشد. البته ترکیبات شیمیایی صمغ گوهر نقش چندانی در شناسایی گیاهان تولید کنندخ صمغ ندارد. بخش زیادی از کهرباهای امروزه به حدود 30 تا 50 میلیون سال قبل یعنی قبل از انقراض دایناسورها در دوره ترشیاری می باشند.
اغلب موجودات گیر فاتاد در کهربا شامل عنکبوت‌ها و تراهای آنها، برخی از کرم ها و حشرات، میکرو فسیل های دریایی. سخت‌پوستان، باکتر ها و آمیب‌ها قطعات چوب، گل و میوه درختان، مو یا پر به‌جامانده از جانوران هستند. این موراد دارای قدمتی بیش از 130 میلیون سال است. البته لازم به ذکر است در موارد زیادی مواد آلی از بین رفته و تنها حفره و یا بقایایی از جانوران به‌جای میماند.
کهربا در کدام مناطق یافت می شود.
تاکنون بیشترین مقدار کهربا در اروپا یافت شده و به فعالیت یخچال‌ها مربوط میشود. بنابراین، این مناظق به حوزه دریای بالتیک همچون لسهتان، آلمان شرقی و دانمارک محدود می‌شوند.
معدن سام‌اند پنینسولا یکی از مهم‌ترین مناطق رد سواحل دریای بالتیک بوده که شامل ذخایر وسیعی از این گوهر می‌باشد.
غالبا بعد از طوفان‌های شدید در دریای بالتیک افراد محلی در مناطق کم عمق شاهد روانه شدن قطعات کهربای زیادی به همراه امواج متلاطم دریا هستند.
سنگ کهربای سیسیل
کهربا جزیره سیسیل ایتالیا به نام سیمتیت (Simetite)شناخته‌شده میشد. درگذشته این نوع از کهرباها در بین شکاف‌های حاشیه رودخانه ” سیمتو سالتو” به دست میآمد.بعدازاینکه این گوهر اهمیت تجاری پیدا کرد، به منظور رفع نیازهای بازار بخشی از آن از منطقه دریا بالتیک تهیه میشد . اگرچه این کهرباها نیز به عنوان کهربا سیسیل به فروش میرسیدند.
کهربا انگلستان
در رسوبات جزیره وایت انگلستان قدیمی ترین حشارت جهان در غالب فیل های کهربا یافت میشود. قدمت کهربا موجود در این منطقه به 130 سال میلیون سال قبل (دوره کرتاسه پیشین) باز می گردد. اگرچه در حومه شهر هاستینگ نیز کهربا قدیمی‌تری نیز یافت شد اما فاقد هرگونه جانور هستند.
کهربای جمهوری دومنیکن
جزیره‌ای بانام هیسپانیولادر جمهوری دومینیکن دارای معدنی از کهرباست که تاکنون گوهرهای عظیمی با وزن 8 کیلوگرم ازآنجا یافت شده است. کهرباهای بافت شده در این مکان اغلب به رنگ های زرد، قهوه‌ای، قرمز و آبی هستند. گفته‌شده گوهرهای یافت شده از این معدن بسته به اینکه دارای یک هزارپا یا یک عنکبوت باشد، بیش از 3 هزار پوند در هر گرم قیمت‌گذاری میشود.
کهربای فرانسه
یکی کشفیات مهم کشور فرانسه کهربایی با وزن 300 کیلوگرم بوده که به دوره ائوسن پیشین تعلق دارد. بر اساس گفته‌های موزه نگهداره این گوهر استثنائی ، کهربا مذکور شامل ده هزار حشره بوده که حدود 200 نمونه از آنها از نظر علمی جدید هستند.
کهربای برمه
گوهرهای کهربا به دست آمده از این منطقه بانام تجاری برویت (Burmite) شهرت پیداکرده است که اغلب آنها به کشور چین صادر می‌شوند. اگرچه گفت شده منابع این کشور ر به اتمام بوده و نونهای از آن در بازار دیده نمیشود. رنگ نارنجی مایل به قرمز دره هوکاوینگ برمه بیار با رازش بوده وبه دوره کرتاسه پیشین باز می گردد.
کهربای آمریکای شمالی
در ناحیه مدیسن هت واقع در آلبرتای کانادا و یا ایالت منتی توبا به تازگی با فروریختن سد یک رودخانه کهرباهایی متعلق به دوره ترشیریافت شده که البته اهمیت اقتصادی چندانی ندارد.
البته در کشور مکزیک نیز نمونه‌های باکیفیت‌تری از این گوهر یافت شده اما به دلیل هزینه بالای استخراج کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
قیمت گذاری کهربا
لهستان در رتبه اول صادرکننده کهربا است این گوهر درآمدی 360 میلیون دلاری را برای این کشور به همراه داشته است. بعدازآن روسیه و لیتوانی نیز در رتبه‌های دوم و سوم این تجارت سودمند قرار دارند.
رنگ و شفافیت گوهر کهربا در تعیین قیمت و ارزش آن نفس بسیاری دارد. از این بین آن‌هایی که دارای حشره‌ای جانوری مربوط به دورهای قدیمی‌تر بشند، گران‌قیمت‌تر هستند.
بزرگ‌ترین کهربای یافت شده در جهان
بزرگ‌ترین کهربا دنیا در سال 2017 در کتاب رکورد های گینس ثبت شد. این گوهر با وزن 50.4 کیلوگرم در معدنی زغال سوماترای کشور اندونزی یافت شده و به تاجری سنگاپوری تعلق داشته و قدمت این کهربا به 15 میلیون سال پیش باز می گردد.
رکورد قبلی گینس به به تکه کهربایی برش خورده با وزن 47.5 کیلوگرم تعلق داشته که به 25 تا 15 میلیون سال قبل باز می گردد. این کهربا نیز در سال 2014 در غرب سوماترا اندونزی یافت و هم‌اکنون در موزه شهر کپنهاگ کشور دانمارک نگهداری میشود. گفتنی است سنگ اصلی این گوهر بیش از 80 کیلوگرم بوده و این قطعه بعد از تراشیده شدن و صیقل دادن حاصل‌شده است.
کهربا و هنر
بر اساس یافته‌های باستان سنایان در قارهای شمال اروپا مهرهایی از جنس کهربا یافت شده که گمان میشد انا نخستین از آنها به عنوان طلسم استفاده میشد . این شواهد به دوران پارینه سنگی مربوط میشود.
کهربا در دوران هزار دوم و عصر برنز به عنوان پول مورد استفاده قرار می‌گرفت. مردمان آن دوران با تلاش برای تراش این گوهر سعی در ارتقا دادن آن داشتند. به‌تازگی در آرامگاه اشوریان و بابلی ها قطعاتی به شکل گلدان و اشیا تزئینی از جنس کهربا یافت شده که دارای نقوش برجسته هستند.
تجارت این گوهر در رومیان قدیم رونق بسیاری داشت. سلطه قوم توتون بر دریای بالتیک نیز براهمیت این موضوع افزود.
در قرون وسطی قطعات عظیمی از کهربا توسط کشتی به مکانی به نام “اتحادیه کهربا” فرستاده میشد تا در آنجا به صورت صلیب و سایر اشیا مذهبی درآمده و در نهایت به کلیسا ارسال شوند. امروزه این قطعات را میتوانید در موزه ها گنجینه‌های کلیسا ها کلکسیون های شخصی مشاهده کنید.
خواص درمانی :
یکی از اولین کاربردهای سنگ کهربا جهت استفاده از بخور و مصارف پزشکی بوده است این سنگ درگذشته هرگز به‌صورت افسانه از آن یاد نشده بلکه اسناد و مدارک نشان می دهد که مردم از آن به عنوان سنگی درمانی یادکرده‌اند. “کاملوس لئوناردوس” در سال 1502 میلادی در بخش پزشکی کتاب خود می‌نویسد:
یکی از عمده مصارف کهربا در علم پزشکی و جهت دریافت مشکلات گلو است. این گوهر ارزشمند ضم سم بوده و حشرات موزی را دور می‌سازد. از طرفی موجب محکم شدن دندان لق شده و برطرف کننده اسهال است. (کاملوس لئوناردوس)
در طول تاریخ پزشکان زیادی همچون جان کوک از خواص درمانی کهربا جهت رفع اختلالات مغذی و بهبود خونریزی استفاده کرده اند.
در ادامه به برخی از خواص اعجاب‌انگیز این گوهر ارزشمند اشاره می‌کنیم:
- درمان آرتروز
- درمان التهاب مفاصل
- درمان آسم
- درمان آفت
- درمان آلرژی
- درمان اگزما
- درمان برونشیت
- درمان تورم پا‌ها
- درمان اختلالات ستون فقرات
- درمان تبخال
- دفع چشم بد
- درمان خارش پوست
- درمان درد صورت
- درمان دمل و کورک
- تحریک رشد
- درمان زخم‌ها
- درمان زونا
- درمان انحراف ستون مهره‌ها
- درمان سرفه
- جزو سنگ‌های پیشانی وحامی
- درمان سیاتیک
- درمان سیا سرفه
- درمان تصلب شرایین
- درمان شوره سر
- درمان صفرا
- درمان عفونت
- تقویت عضلات
- تقویت رباط‌ها
کهربا در منابع کهن ایرانی
در کتب قدیمی ایران این نینی ذکرشده :
چون فرزند او از شکم بیفتد و نماند سه مثقال کهربا بر بازوی او بندند ایمن گردد و بچه بماند. اگر آن را به گردن کسی بندند که وی را علت یرقان بود علت زردی از وی نازل گردد. (کانی‌شناسی ایران قدیم ص 235 زن)
مزاج آن گرم و خشک است و ادرار حیض را بازدارد و به طریقی که به رحم رسانیدن و نصف ریزش خون را از جمله جراحات بازدارد. (جواهر نامه 226)
در کتاب قانون در ارتباط با خواص کهربا آمده است:
خونریزی از هرجای باشد بندآورد. از آن بر ورم بندند سودمند است و خون دماغ بند آورد. نیم مثقال کهربا را با آب سرد بخورند تپش قلب آرام بخشد. بند آورنده استفراغ است مواد بد را از معده دور می‌سازد. خونریزی زهدان و پیزی راست روده را قطع کند. بی‌اشتهایی را از بین می‌برد.
خواص کهربا ازنظر روحی روانی
از خواص کهربا در حوزه احساسی میتوان به کمک کردن شخص در جهت رها کردن ترس ناشی از قضاوت و کشمش درونی و یافتن آزادی درونی اشاره کرد. این سنگ ما را به‌سوی گرما سوق می‌دهد زیرا انرژی خورشیدی دارد و نیروی حیات را افزایش می‌دهد.
مهار نمودن انرژی‌های اضافی و خارج کردن انرژی‌های منفی
کسب انرژی‌های مثبت و ایجاد آرامش
سنگ کهربا به دلیل رنگ زرد خود چاکرای سوم (ناف) را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. جهت افزایش این انرژی آن میتوان این آن را با ساوریت، یاقوت زرد و مولداویت ترکیب نمود.
نگهداری کهربا
اگر شما یک تکه کهربا از دوران دوره کرتاسه داشته باشید فرد خوش شانسی هستید. اما نگهداری از این گوهر ارزشمند بسیار دشوار است. چراکه کهربا دارای ترک های ریزی بر روی سطح خود بوده و در چنانچه برای مدت طولانی این گوهر را در معرض هوا قرار دهید، شکننده شده و ترک میخورد.
رنگ این گوهر ارزشمند به مرورزمان و در مجاورت هوا ممکن تغییر داشته باشد. برای مثال رنگ های زرد یا نارنجی به مرمر زمان به قرمز و نهایتا سیاه تبدیل می‌شوند.
کهرباهای جزیره سیسیل به دلیل رنگ ها زیبا، بسیار ارزشمند هستند. لازم به ذکر است رنگ قرمز این کهربا ثابت بوده اما نوع آبی و سبز آن به مرور زمان تغییر خواهد کرد. لذا معمولا از یک لایه رزین مصنوعی جهت محافظت از آن استفاده میشود.
از قرار دادن گوهر کهربا در اثر تماس با مواد شیمیایی، پاک کننده قوی، حرارت مستقیم خورشید، بخار و امواج اولتراسونیک خودداری کنید. برای تمیز کردن کهربا از آب لورم و مسواک نرم استفاده کنید.
